تست اسپیرومترى که از رایج‌ترین تست‌هاى معاینات بدو استخدام و معاینات دوره اى طب کار است برای تکنسین‌های تست بسیار مهم است. نتایج حاصل از اسپیرومترى به کیفیت دستگاه اسپیرومتر، میزان آگاهى و تسط تکنسین اسپیرومترى و کیفیت انجام مانور بازدمى بستگی دارد. در واقع اگر مانور بازدمى توســط فرد به‌درســتى انجام نشود، تفسیر نتایج حاصله ارزش چندانى نداشته و مى‌تواند باعث نتایج کاذب و تفسیر اشتباه از نتایج اســپیرومترى و تبعات بعدى آن شــود. براى انجام مناسب اسپیرومترى، آموزش و تمرین قابل توجهى مورد نیاز است تا تکنسین‌ها، تجربه کافى کسب کنند. در این مقاله راهنمای انجام تست اسپیرومتری معاینات طب کار ارائه شده است.

اسپیرومتری تست رایجی است که جهت تشخیص آسم، بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) و در مواردی استفاده می‌شود که سیستم تنفسی به دلایلی تحت تاثیر قرار گرفته است. اسپیرومتری به صورت دوره‌ای و جهت بررسی عملکرد ریه‌هایی که تحت درمان یک بیماری مزمن ریوی بوده اند، انجام می‌شود.
در اسپیرومتری میزان هوایی که شما می‌توانید دم و بازدم کنید اندازه‌گیری می‌شود. همچنین سرعت عمل دم را مورد اندازه‌گیری قرار می‌دهد. مقادیر نشان دهنده بوسیله اسپیرومتری اگر پایین‌تر از حد متوسط باشد نشان دهنده این امر است که ریه‌های شما عملکرد خوبی ندارند.

تست اســپیرومترى به‌عنوان یکى از روش‌هاى غربالگرى بیمارى‌هاى ریوى شــغلى کاربرد فراوانى دارد. هدف اصلى از انجام اســپیرومترى، غربالگرى در مواجهه با عوامل زیان‌آور شغلى، تشخیص زود هنگام افت عملکرد ریه قبل از پدیدار شدن علائم بالینى در مراحل اولیه و قابل کنترل است. در صورت مواجهه شاغل با عوامل زیان‌آور ریوی، انجام تست اسپیرومترى در شروع مواجهه (اسپیرومترى پایه) و سپس هر سال یکبار در معاینات دوره ای ضروری است. علاوه بر این سایر موارد لزوم انجام تست اسپیرومتری در زیر عنوان شده است.

• پایش سلامت افراد در معرض خطر ابتلا به بیمارى‌هاى مزمن انسدادى ریه مانند سیگارى‌ها
• به عنوان بخشى از غربالگرى بیمارى‌هاى ریوى ناشى از کار (مانند آسم شغلى)
• کمک به تشخیص بیمارى‌هاى ریوى به‌عنوان یک روش مکمل
• کمک به تعیین نقص عضو در بیمارى‌هاى ریوى
• پایش و مانیتورینگ میزان پاسخ به درمان در بیمارى‌هاى ریوى
• ارزیابى عملکرد ریه قبل از اعمال جراحى

FVC : حداکثر هواى بازدمى اســت که در طى انجام بازدم قوى به دنبال عمیق ترین دم ممکن از ریه خارج شــود. واحد ســنجش آن لیتر است.
FEV1 : حجمى از هواست که در طى ثانیه اول مانور بازدمى قوى از ریه خارج مى‌شود. واحد سنجش آن لیتر است.
PEF : حداکثر سرعت جریان هوا در طى مانور بازدمى قوى است. واحد سنجش آن لیتر بر ثانیه (S/L) است.
FEV1/FVC : نسبت عددى FEV1 به FVC است که بر حسب درصد بیان مى‌شود.
FEF 25-75% : میانگین سرعت جریان هواى بازدمى در نیمه میانى مانور بازدمى قوى است که بر حسب لیتر بر ثانیه بیان مى‌شود.

به شما گفته می شود که آیا نیاز است کارهای خاصی برای آماده سازی انجام دهید. ممکن است لازم باشد قبل از انجام آزمایش کارهای خاصی را انجام دهید. یا اینکه می توانید چندین کار را انجام دهید تا مطمئن شوید که می توانید راحت نفس بکشید و نتیجه دقیقی را از آزمایش اسپیرومتری خود دریافت کنید. این نکات را در نظر داشته باشید:

• در روز تست اسپیرومتری لباس های گشاد و راحت بپوشید.
• اگر سیگار می کشید، حداقل 1 ساعت قبل از آزمایش از سیگار کشیدن خودداری کنید.
• اگر الکل مصرف می کنید، حداقل 4 ساعت قبل از آزمایش از مصرف آن خودداری کنید.
• حداقل 2 ساعت قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
• حداقل 30 دقیقه قبل از انجام آزمایش از فعالیت یا ورزش سنگین خودداری کنید.
• قبل از انجام آزمایش با پزشک خود در مورد اینکه آیا باید از مصرف داروهایی مانند داروهای استنشاقی گشاد کننده برونش اجتناب کنید یا خیر، مشورت کنید، زیرا ممکن است با دقت نتایج تداخل داشته باشند.
• بیماری‌هایی مانند سل می‌تواند باعث آلودگی دستگاه اسپیرومتری گردد و این افراد قبل از استفاده از دستگاه باید پزشک خود را مطلع سازند.
• قد و وزن باید اندازه‌گیری شود، در رابطه با سن، نژاد و سیگاری بودن سوال شود و اطلاعات در دستگاه ثبت گردد.

درست است که این آزمایش نوار ریه ساده و راحت است، اما گاهی ممکن است عوارض جدی و خطرناکی برای فرد ایجاد کند. بنابراین افرادی که شرایط زیر را دارند بهتر است پیش از انجام این تست حتما با پزشک متخصص یا فوق تخصص ریه مشورت کنند:

• افرادی که اخیرا جراحی آب‌مروارید انجام داده‌اند.
• افرادی که مشکلات قلبی عروقی دارند.
• افرادی که استفراغ و تهوع شدید دارند.
• کسانی که خلط خونی بدون دلیل مشخص دارند.
• افرادی که از اتساع عروق شکمی یا مغزی رنج می‌برند.
• افرادی که بیماری حاد دارند.

مانور FVC، رایج‌ترین روش انجام اســپیرومترى است که طى آن فرد بعد از انجام یک دم عمیق و حداکثر، یک بازدم ســریع، قوى و کامل انجام مى‌دهد. این مانور مى‌تواند به صورت open-circuit (ابتدا دم عمیق و ســپس قرار دادن قطعه دهانى و انجام بازدم) یا closed-circuit (ابتدا قرار دادن قطعه دهانى و سپس انجام دم و بازدم) انجام گردد. در روش باز (Open) خطر انتقال میکروبى به فرد کمتر مى‌باشد.

مرحله ۱
فرد را در حالت ایستاده یا نشسته روى صندلى قرار دهید. اگر اسپیرومترى را در حالت نشسته انجام مى‌دهید، صندلى باید بدون چرخ، ترجیحا داراى دسته در دو طرف و داراى پشتى محکم و با ارتفاع مناسب باشد. لباس فرد ترجیحا باید آزاد باشد. فرد “باید کاملا” صاف نشســته و کف پاها کامل با زمین در تماس باشــد. ســر و گردن فرد نباید به سمت جلو خم و یا خیلى به سمت عقب باشد. وضعیت نشسته راحت‌ترین و ایمن‌ترین وضعیت براى انجام اسپیرومترى است ولى حالت ایستاده براى خانم‌هاى باردار، افراد چاق و کودکان مناسب‌تر است. در طى انجام مانور (نشسته یا ایستاده) فرد نباید به طرف جلو خم شود.
مرحله ۲
گیره بینى (Clip Nose) را وصل کنید. دلیل اســتفاده از گیره بینى، ممانعت از خروج هوا از بینى در طى بازدم قوى است. درصورت عدم اســتفاده از گیره بینى در بعضى افراد مقدارى هوا در طى مانور بازدمى از راه بینى خارج شــده و وارد دستگاه نمى‌شود و در نتیجه ممکن اســت بر روى نتایج تاثیر منفى بر جاى گذارد. این مســئله در مواردى که عملکرد ریه لب مرزى (Borderline) است مى‌تواند منجر به نتایج غیر طبیعى کاذب شود.
مرحله ۳
از فــرد بخواهیــد تا قطعه دهانى (Mouthpiece) را تــا ۳/۴-۱/۲ آن در داخل دهان و کاملا روى زبان قرار داده و لب‌ها را محکم بدور آن احاطه نماید. احاطه شــدن ناکامل لب‌ها باعث نشــت مقدارى از هوا به خارج و کاهش مقادیر پارامترهاى اســپیرومترى به صورت کاذب مى‌شود.
مرحله ۴
از فرد بخواهید تا چند تنفس عادى (دم و بازدم عادى) را انجام داده و ســپس یک دم عمیق، کامل و ســریع (تا جایى که ممکن است) انجام دهد. سپس بدون هرگونه مکث، بازدم قوى و محکم انجام شود و تا جایى که مى‌تواند بازدم را ادامه دهد. بازدم باید در ابتدا با تمام قدرت انجام شود و تا جایى که امکان دارد ادامه یابد.

اهمیت انجام دم عمیق و کامل کمتر از انجام بازدم قوى و کامل نمى‌باشــد. دم ناکافى و ناقص منجر به حجم ناکافى بازدم و در نتیجه کاهش کاذب مقادیر FVC و افزایش احتمال ایجاد الگوى تحدیدى خواهد شد. فرد را در حین انجام بازدم تشویق به ادامه بازدم کنید و خود فرد و نمودار را حین انجام بازدم بررسى کنید تا مطمئن شوید بازدم خوبى انجام شده است.

مانور قابل قبول مانورى است که داراى هر پنج شرط زیر باشد:

• شروع مناسب داشته باشد.
• قله (Peak) مناسب داشته باشد.
• مدت مناسب داشته باشد.
• اتمام مناسب داشته باشد.
• شکل منحنى قابل قبول داشته باشد.

ضرورى است حداقل سه مانور قابل قبول انجام شود و تا زمانى که ســه مانور قابل قبول انجام نشــده، مانورها باید با راهنمایى صحیح شــما ادامه یابد. ولى در هر جلسه اسپیرومترى نباید بیش از ۸ مانور (قابل قبول و غیرقابل قبول) انجام داد زیرا انجام بیشــتر مانورها باعث خســتگى فرد شــده و خطر ایجاد سنکوپ (Faint) وجود دارد.
بین مانورها، حداقل یک دقیقه به فرد استراحت بدهید.

تکرارپذیری FVC:
پس از انجام چند تست اسپیرومتری، قبل از پرینت نتایج، پارامترهای اندازه گیری شده از FVC را مشاهده کنید. دو پارامتر بهتر که بزرگ ترین مقادیر را دارند را باهم مقایسه می کنیم. اگر اختلاف آنها کمتر از 200ml باشد، تست قابل قبول است و می توانید از نتیجه پرینت بگیرید. در غیر اینصورت، تا زمانی که این اختلاف به زیر 200 mlبرسد، تست گرفتن از بیمار را ادامه می دهیم.
تکرارپذیری FEV1:
دو پارامتر بهتر که بزرگ ترین مقادیر را دارند را باهم مقایسه می کنیم. اگر اختلاف آنها کمتر از100 ml باشد، تست قابل قبول است و می توانید از نتیجه پرینت بگیرید. در غیر اینصورت، تا زمانی که این اختلاف به زیر 100ml برسد، تست گرفتن از بیمار را ادامه دهید.
بعنوان مثال، در شکل زیر ستونهای شماره 1 و 2 معیارهای تکرارپذیری را دارند و در نتیجه ستون 1 به عنوان نتیجه قابل قابل قبول می باشد.

شکل زیر نیز نمونه ای از تستهایی است که معیار تکرار پذیری در آن رعایت نشده است:

معمولاً در طول یا بعد از آزمایش اسپیرومتری عوارض کمی رخ می دهند. با این حال، ممکن است بخواهید از موارد زیر آگاه باشید.
بر اساس انجمن قفسه سینه آمریکا، بلافاصله پس از انجام آزمایش ممکن است کمی احساس سرگیجه یا تنگی نفس داشته باشید. در این صورت فوراً دست نگهدارید و به پزشک اطلاع دهید. در موارد بسیار نادر، آزمایش ممکن است باعث ایجاد مشکلات تنفسی شدید شود.
هنگامی که این تست را انجام می دهید، باعث افزایش فشار در سر، قفسه سینه، معده و چشم ها هنگام بازدم خواهد شد. بنابراین، اگر مشکلات قلبی یا فشار خون بالا دارید، یا اگر روی قفسه سینه، شکم، سر یا چشم های خود جراحی انجام داده اید، انجام آن خطرناک است.

• الگوی انسدادی (Obstructive Pattern)
مشخص‌ترین ویژگی در الگوی انسدادی کاهش در سرعت‌های جریان بازدمی است. در بیماری‌های انسدادی FEV1 و نسبت درصدی FEV1/FVC کاهش می‌یابد. در این بیماری‌ها همچنین مقدار FEF 25% – 75% کاسته می‌شود.
• الگوی محدودکننده (Restrictive Pattern)
ویژگی بارز الگوی تحدیدی، کاهش در حجم‌های ریه به خصوص FVC است، ولی به علت کاهش کمپلیانس ریه و افزایش خاصیت ارتجاعی، میزان سرعت جریان، طبیعی و یا حتی ممکن است بیش از مقدار طبیعی باشد. از این رو نسبت درصد FEV1/FVC طبیعی و یا بیشتر از حد طبیعی است. در بیماری تحدیدی مقادیر حجم باقی‌مانده (RV) و TLC نیز کمتر از مقدار موردنظر است.
• الگوی مختلط (Mixed Pattern)
در مواردی ممکن است یک بیماری الگوی تحدید و انسدادی تواماً ایجاد نماید. مثلاً در کارگر مبتلا به آزبستوز الگوی اسپیروگرام تحدیدی است، حال اگر کارگر مبتلا، سیگاری هم باشد راه‌های هوایی نیز مبتلا بوده و الگوی حاصله یک نمای مختلط است. در این مورد تمام حجم‌ها کاهش می‌یابد.

نحوه تفسیر نتایج اسپیرومتری
ارزیابی نتایج اسپیرومتری بر حسب ترکیب مقادیر %SVC و FEV1/FVC تعیین می‌گردد. مقادیر تعریف شده LLN (حد پایین نرمال)، برای %SVC برابر 80% و برای FEV1/FVC برابر 70% است. به عبارت دیگر، مقادیر کوچکتر از این حد، نشان‌دهنده بیماری است.

• تست SVC (Slow Vital Capacity)
بیمار سه بار به صورت نرمال تنفس می‌کند، سپس به طور کامل عمل دم را انجام داده به‌طوریکه شش‌ها کاملا پر شود و پس از آن هوا را به طور کامل تخلیه می‌کند.
• تست MVV (Maximal Voluntary Ventilation)
به حداکثر تنفس ارادی به صورت سریع و عمیق در یک زمان مشخص اطلاق می‌شود. گاهاً به این وضعیت حداکثر ظرفیت تنفسی (MBC) گفته می‌شود. زمان انجام این تست بیش از 12 ثانیه و کمتر از 15 ثانیه بوده و به صورت لیتر بر دقیقه گزارش می‌شود.
• تست MV (Minute Volume)
در مد MV بیمار 60 ثانیه به صورت نرمال نفس می‌کشد.

دستگاه اسپيرومتر بايد هر روز قبل از شروع به كار، كاليبره شود. مراحل کالیبراسیون بصورت زیر است:
1.سرنگ کالیبراسون را مطابق شکل و در جهت صحیح به سنسور وصل کنید.
2. از منوی اصلی دستگاه وارد قسمت Calibration شوید.
3. شماره سنسور را “1” و و حجم سرنگ را با توجه به ظرفیت آن مشخص کنید. (سرنگ­های کالیبراسیون 1 یا 3 لیتری می­باشند.)
4. دکمه Start را بزنید. پیغام زیر به مدت چند ثانیه نمایش داده می­شود. در این مدت، سرنگ و سنسور را حرکت ندهید.
Hold the sensor still
Flow zero adjustment
5. پس از محو این پیغام، پلانگر سرنگ را بطور متناوب به جلو و عقب برانید تا مرحله Calibration انجام شود. این حرکت را ادامه دهید تا زمانی­که کالیبراسیون بطور خودکار Stop شود. توجه داشته باشید که نمودار فلوی ایجاد شده در محدوده خطوط آبی L/S 3 ± باشد.
6. چک کنید که نتایج کالیبراسیون OK باشد. در غیر اینصورت، مراحل کالیبراسیون را از ابتدا تکرار کنید.

1. 1. pranateb.com
   2. moghadasi.com
   3. setaretaban.com
   4. کتاب تفسیر آسان آزمون عملکرد ریه PFT راهنمای تفسیر اسپیرومتری