سیلندر گاز ( کپسول گاز ) نوعی مخزن تحت فشار است که برای ذخیره‌سازی و نگهداری گازها در بالای فشار اتمسفر استفاده می‌شود. در سایر کشورها سیلندرهای گاز با فشار بالا را مخزن، Tank و Bottle هم می‌نامند.

هدف از تدوين اين دستورالعمل تشريح نکات ايمنی سيلندرهای تحت فشار زياد جهت پيشگيری از هر نوع حادثه می باشد.

اين دستورالعمل در خصوص کليه سيلندرهای تحت فشار موجود در نيروگاه ………کاربرد دارد.

• سیلندر : در اين دستورالعمل به کليه سيلندرهايی که گازهای فشرده را درون آنها ذخيره می نمايند، سيلندر اطلاق خواهد شد.
• سیلندرهای تحت فشار زیاد : سيلندرهای تحت فشار زياد در اين استاندارد سيلندرهائی ميباشند که از فولاد بدون درز ساخته شده و گنجايش آبی آنها از 450 کيلوگرم بيشتر نبوده و فشار آنها از 130 آتمسفر کمتر نباشد.
• برگه اطلاعات ایمنی موادMaterial Safety Data Sheet (MSDS ) : فرمی که حاوی کليه اطلاعات يک ماده شيميايی بوده و کليه اثرات و مخاطرات ايمنی، بهداشت و محيط زيستی آن ماده شيميايی در آن درج شده باشد.

مسئوليت اجرای اين دستورالعمل با کليه پرسنل درگير کار با سيلندرها (شامل حمل و نقل، نگهداری، استفاده و بازرسی سيلندرها)می باشد . مسئوليت نظارت بر اجرای اين دستورالعمل به عهده کارشناس ايمنی و حفظت فنی و پرسنل واحد ايمنی و آتش نشانی می باشد.

1- با توجه به اينکه سيلندرها عموماً حاوی گازهای فشرده قابل اشتعال يا غير قابل اشتعال می باشند لذا دارای نيروی بالقوه زيادی بوده همچنين برخی از سيلندرها حاوی گازهای سمی، قابل اشتعال، محرک ، خفقان آور و … می باشد لذا رعايت نکات ايمنی در زمانهای حمل ، انبارش ، نگهداری و استفاده از آنها الزامی می باشد.
2- در صورت حمل ، نگهداری و يا استفاده نادرست از سيلندرها، امکان تبديل شدن آنها به يک راکت وجود دارد که قدرت سوراخ نمودن ديوارهای ساختمانها را نيز دارد.
3- خواص گازهای موجود در سيلندرها خطرات ويژه ای را ايجاد می نمايد. گازهای صنعتی به لحاظ خواص گازها بصورت زير دسته بندی می گردد.

• گازهای اکسيد کننده : گازهايی نظير اکسيژن که به خودی خود نمی سوزند ولی به عمل سوختن کمک می نمايند.
• گازهای بی اثر : گازهايی نظير ازت و … که به اشتعال کمک نمی کنند و با يکديگر نيز واکنش نمی دهند ولی موجودات زنده بدليل کاهش يا حذف اکسيژن از محيط توانايی ماندن در اين گازها را ندارند.
• گازهای قابل اشتعال : گازهايی نظير پروپان، بوتان، استيلن و … که در صورت موجود بودن اکسيژن در محيط و افزايش دما يا وجود منبع جرقه آتش گرفته و می سوزند. برخی از اين گازها نظير سيلان و فسفين نيازی به حرارت و جرقه نداشته و در صورت تماس با هوا به خودی خود و آنی مشتعل می شوند.
• گازهای سمی : گازهايی نظير منواکسيد کربن، کلر، آمونياک و … که استننشاق آنها حتی در غلظت های پايين (در حد PPM )موجب آسيب و يا مرگ خواهد شد .
• گازهای خورنده : گازهايی نظير کلر، دی اکسيد گوگرد و … که با مواد ديگر واکنش داده و موجب فرسايش می شوند و بعضاً ممکن است گازهای سمی نيز ايجاد نمايند.

4- تمامی گازها )حتی گازهای خنثی( به جز اکسيژن و هوا خفه کننده می باشد زيرا با هوا جايگزين و مانع رسيدن اکسيژن به بدن انسان خواهند شد.
5- در خصوص محتويات سيلندرها بايستی MSDS تهيه و ضمن آموزش آن، در اختيار نفرات ذيربط قرار داده شود.
6- از محل نگهداری سيلندرها و در زمان استفاده از سيلندرها جهت اطمينان از ايمن بودن محل می توان بوسيله آناليزرهای دستی ، هوای محيط را آناليز نمود.
7- رنگ آميزی سيلندر و تغيير علامتها و نشانه های آن ممنوع می باشد.
8- با توجه به خطرات بالقوه سيلندرها بايستی در زمان حمل يا استفاده از آنها ضمن رعايت ساير نکات ايمنی ، از کفش ايمنی و عينک ايمنی با شيلد محافظ صورت نيز استفاده نمود.
9- هميشه هر سيلندر را بايد پر فرض نموده و طبق مقررات سيلندرهای پر با آن رفتار نمود.
10- روغن و گريس بسرعت در مجاورت اکسيژن با فشار بالا آتش گرفته و احتمال انفجار آن نيز ميرود به همين خاطر سيلندرها و متعلقات آن می بايست دور از مواد هيدروکربنه )روغن، گريس و …( نگهداری شوند.
11- بدليل احتمال آتش سوزی و انفجار، شارژ نمودن ، نگهداری و حمل سيلندرها در محلهايی که شعله، آتش، سيگار کشيدن، اجرای کار گرم، مواد قابل اشتعال و … وجود دارد، ممنوع می باشد.
12- سيلندرها در حين کار و يا در محل نگهداری نبايستی در مسير عبور و مرور عمومی قرار گرفته و يا مسيرهای خروج اضطراری را مسدود نمايد.
13- جهت آمادگی مقابله با شرايط اضطراری مربوط به خطرات ناشی از سيلندرها بايستی اقدام مقتضی بعمل آيد. برخی از شرايط اضطراری مرتبط با سيلندرها به شرح زير می باشد:
بعمل آيد. برخی از شرايط اضطراری مرتبط با سيلندرها به شرح زير می باشد:

• آتش سوزی در محل نگهداری سيلندرها
• تحت آتش سوزی قرار گرفتن و افزايش دمای سيلندرها
• نشت گاز از سيلندرها
• بروز خفگی و نياز به انجام احيای قلبی – ريوی

14- در صورتيکه سيلندری تحت آتش سوزی قرار گرفت، محل را حداقل تا شعاع 200 متری از سيلندر تخليه نماييد، به واحد ايمنی و آتش نشانی اطلاع دهيد، ساختمانهای مجاور را تا شعاع 200 متری از سيلندر تخليه نماييد، سيلندرهايی که در معرض حرارت قرار نگرفته اند را به يک مکان ايمن انتقال دهيد.

1- محل نگهداری سيلندرها بايستی بطور واضح قابل شناسايی باشند. و در صورت نياز با تابلو “محل نگهداری سيلندرهای گاز فشرده” مشخص شود .
2- در محل نگهداری سيلندرها بايستی تابلوهای هشدار دهنده مورد نياز مانند ” سيگار نکشيد”، ” خطر انفجار”، ” آتش نيفروزيد”، ” انجام کار گرم ممنوع” و … نصب گردد.
3- درپوش سيلندرها بايستی در زمان نگهداری و در موقعيکه از سيلندر استفاده نمی شود، بر روی آنها بسته باشد.
4- محل نگهداری سيلندرها بايستی به دور از هر نوع منبع جرقه يا شعله، خشک، دارای تهويه مناسب، به دور از راهرو و پلکان و … باشد.
5- هوای انبار بايد بقدر کافی تهويه شود تا امکان جمع شدن گاز در محيط بخصوص در انبارهای سر بسته برطرف گردد.
6- برخی از گازها از هوا سبک تر و برخی سنگين تر می باشد و بايستی جهت ايجاد تهويه و در زمان بروز نشتی گاز اين موضوع در نظر گرفته شود. چگالی برخی از گازها نسبت به هوا به شرح ذيل می باشد :

نام گاز:	هیدروژن	هلیم	نیتروژن	استیلن	پروپان	دی اکسید کربن	آرگون	اکسیژن
چگالی نسبت به هوا	0.06	0.1	0.9	0.9	1.5	1.5	1.4	1.1

7-جهت اشتعال و انفجار گاز ها ممکن است درصد گاز در هوا به ميزان کافی نباشد) مثلا جهت اشتعال پروپان بايستی 50% گاز محيط هوا و 50% ديگر پروپان باشد. ولی بعلت سبکی يا سنگينی گاز در ارتفاع خاصی از محيط درصد گاز موجود بيشتر بوده و احتمال اشتعال يا انفجار وجود خواهد داشت.
8- ازقراردادن پلاستيک، برزنت ويا هر پوشش ديگربطورمستقيم روی سيلندرجداً خوددارينماييد .
9- سيلندرها بايستی بصورت عمودی نگهداری شوند، و بوسيله زنجير، تسمه و … در برابر سقوط محافظت شوند. رها نمودن سيلندر بدون حفاظ ممنوع می باشد.
10- در صورتيکه سيلندرها در فضای باز نگهداری می شوند ، بايستی از دسترس عموم محفوظ و دور از تابش مستقيم نور آفتاب باشد.
11- سيلندرها بايستی در برابر زمين، برف، يخ، آب، نمک، خوردگی، زنگزدگی، شعله، حرارت و دمای بالا محافظت شوند.
12- سيلندرها را بايد دور از مواد قابل اشتعال مانند مواد نفتی و مواد روغنی و … نگهداری نمود و نبايد آنها را در محلی گذاشت که احتمال ريختن مواد مذکور از بالا روی آنها وجود داشته باشد.
13- نبايستی سيلندرهای گازهای تحت فشار را در مجاورت کوره ها، بخاريها و جاهای گرم ديگر و در اماکنی که خطر آتش سوزی وجود دارد انبار نمود.
14- سيلندرهای اکسيژن و گاز) اعم از پر و خالی( بايستی بطور جداگانه از يکديگر حداقل با فاصله 6 متر از يکديگر نگهداری شوند. در صورت کمبود فضا جهت رعايت فاصله فوق بايستی بين سيلندرهای اکسيژن و گاز ديواری با ارتفاع حداقل 1.5 1 متر که حداقل نيم ساعت دربرابر آتش مقاومت دارد،وجود داشته باشد.
رعايت اين مورد جهت نگهداری سيلندرهای اکسيژن درمجاورت مواد هيدروکربنه (روغن وگريس و … )نيزالزامی ميباشد.
15- سيلندرها، گيج، رگولاتور، شيلنگ، اتصالات و … را دور از گرد و غبار، روغن، گريس و … نگهداری نماييد و از آغشته شدن آنها به روغن، گريس و ساير مواد هيدروکربنه جلوگيری نماييد.
16- سيلندرهای پر و خالی بايستی بطور مجزا نگهداری شده و خالی بودن آنها بنحو مطلوب مشخص شوند.
17- درصورتيکه سيلندری دارای نشتی می باشد، آن را به محل ايمنی منتقل و به واحد ايمنی و آتش نشانی نيز اطلاع دهيد.
18- سيلندرها در محل نگهداری خود نبايستی در معرض ضربه خوردن و آسيب ديدن توسط وسايل نقليه نظير ليفتراک و … باشند.

1- قبل ازحمل سيلندرها،حتماً گيج و رگولاتور آنها را باز و در پوش آنها را ببنديد .
2- در زمان حمل سيلندرها کفش ايمنی بپوشيد، تا درصورت افتادن سيلند رپای شما آسيب کمتری ببيند .
3- سيلندرها را بايستی با گاری مخصوص حمل نمود و درموقع حمل بايستی زنجيرآنها بسته باشد .
4- بلند نمودن سيلندر وجابجايی آن با درپوش سيلندرويا شيرآن ممنوع ميباشد .
5- کشيدن، سراندن، انداختن وغلطاندن سيلندرها ممنوع ميباشد .
6- جهت جابجا نمودن سيلندرها در مسافت کم، ميتوان آنها را بر روی لبه پايينی آنها غلطاند و برای مسافت طولانی بايستی از وسايل چرخدار مناسب استفاده نمود.
7- استفاده ازسيلندرها بعنوان غلطک ممنوع ميباشد .
8- هيچگاه نبايد سيلندر را چه پر و چه خالی از ارتفاعی به زمين انداخت يا بگونه ای روی زمين گذاشت که بشدت بهم برخورد و تماس پيدا نمايند.
9- سيلندر نبايد بهمراه متعلقات و شيلنگ های متصل حمل شود. مگر اينکه يک وسيله حمل کننده مناسب جهت جابجايی فراهم شده باشد.
10- در هنگام جابجايی سيلند بايستی شير سيلندر بسته و شيلنگها بصورت منظم جمع آوری شده باشند.
11- سيلندرهای اکسيژن و يا متعلقات مربوط به آن را نبايد با دستها، دستکشها و يا پارچه آلوده به روغن جابجا نمود.
12- حمل سيلندرها با ليفتراک تنها زمانيکه تمهيدات لازم جهت پيشگيری از افتادن آنها لحاظ گرديده است امکان پذير می باشد.
13- در موقع جابجا کردن، بارگيری و تخليه و همچنين حمل و نقل سيلندرهای پر و خالی اکسيژن، استيلن، پروپان، هوای فشرده، سيلندرهای گاز مايع و … بوسيله وسايل نقليه بايد حداقل دقت بعمل آيد تا از سقوط و نشتی آنها ممانعت شود ضمنا سيلندرها را در وسايل مذکور بايد بنحو اطمينان بخشی مهار نمود تا از برخورد به يکديگر و يا حرکت آنها در حين جابجايی جلوگيری گردد.

1- در صورتيکه محتويات سيلندر قابل تشخيص نمی باشد از سيلندر استفاده ننماييد و با تامين کننده آن تماس بگيريد.
2- در صورتيکه از سيلندرهای حاوی گازهای قابل اشتعال يا قابل انفجار استفاده می شود، بايستی کپسول آتش نشانی متناسب با آن نيز در محل وجود داشته باشد.
3- قبل از اتصال رگولاتور به سيلندر، جهت خارج نمودن گرد و غبار و … شير سيلندر را به آرامی باز نموده و سپس بلافاصله ببنديد. جهت انجام اين کار و جهت باز نمودن شير سيلندر در موقع شروع کار در کنار شير سيلندر بايستيد ) در مقابل يا مجاور خروجی شير يا روبروی گيج فشار سيلندر نبايستی ايستاد(. اين کار را در محلی که منبع جرقه يا شعله وجود ندارد انجام دهيد.
4- برای سيلندر های هيدروژن اين کار را انجام ندهيد زيرا هيدروژن به خودی خود در هوای آزاد مشتعل خواهد شد.
5- قبل از اتصال تجهيزات جانبی سيلندرها، دنده های موجود بر روی سيلندر، رگولاتور و ساير اتصالات را بررسی نماييد و ضمن اطمينان از سالم بودن آنها از يکسان بودن آنها نيز اطمينان يابيد.
6- اتصالات خروجی شير سيلندرها جهت پيشگيری از مخلوط شدن گازهای ناسازگار بطور استاندارد طراحی شده است. بعضی از اتصالات داخلی و بعضی خارجی هستند. بعضی از آنها راست گرد و برخی از آنها چپ گرد می باشند. عموما رزوه های راست گرد برای گازهای غير سوختی و اتصالات چپ گرد برای گازهای سوختی استفاده می شوند. لذا در صورتيکه اتصالات براحتی با دست بر روی يکديگر بسته
نمی شوند، از وارد آوردن فشار به آنها اجتناب نموده و از يکسان بودن جهت، نوع، فاصله و اندازه رزوه ها اطمينان يابيد.
7- بدليل واکنش منجر به انفجار بين استيلن با نقره و مس نبايستی در سيلندر و اتصالات مورد استفاده جهت گاز استيلن از اجزاء ساخته شده از مس يا نقره استفاده نمود.
8- پس از آماده سازی و نصب اتصالات، قبل از شروع به کار نسبت به انجام تست نشتی با آب صابون اقدام نماييد. استفاده از کبريت جهت انجام اين کار ممنوع می باشد. لازم بذکر است که شعله بعضی از گازها نظير هيدروژن غير قابل روئيت می باشد.
9- در صورت استفاده از ابزار خاص جهت باز نمودن شير سيلندر، بايستی ابزار را بر روی سيلندر باقی گذاشت تا در شرايط اضطراری سريع اقدام نمود. استفاده از انبردست جهت باز و بسته نمودن شير سيلندر ها ممنوع می باشد. همچنين قرار دادن لباس و پارچه بر روی سيلندر ممنوع می باشد.
10- استفاده از آچار و … جهت باز و بسته نمودن شير سيلندرها موجب آسيب ديدن سيت ولو و از بين رفتن آب بندی آن می شود.
11- شير سيلندرها را نبايد ناگهانی يا بسرعت باز کرد زيرا در اين صورت بعلت آزاد شدن ناگهانی فشار ممکن است به رگولاتور آسيب وارد شود.
12- رها نمودن سيلندر در زمانی که شير آن باز می باشد، ممنوع می باشد.
13- شير سيلندر هيچ گاه نبايد برداشته يا دستکاری شود. اقدام به تعمير شير سيلندر بسيار خطرناک می باشد. در صورتيکه شير سيلندر نشتی دارد، سيلندر را به هوای آزاد يا محلی با تهويه مناسب و دور از هرگونه منبع گرمايی يا جرقه انتقال دهيد و گروه ايمنی و آتش مشانی را به محل فراخوانی نماييد.
14- استفاده از سيلندرها بعنوان اتصال زمين يا بعنوان بخشی از يک مدار الکتريکی ممنوع می باشد.
15- استفاده از سيلندرهای اکسيژن جهت کار با تجهيزات پنوماتيک)بادی( ممنوع می باشد.
16- هرگز از اکسيژن و ديگر گازهای تحت فشار جهت يافتن نشتی، تميز کاری، تحت فشار قرار دادن و … استفاده ننماييد، زيرا خطر انفجار وجود دارد.
17- بستن سيلندرها به ميز کار و ديگر محلهايی که احتمال دارد بعنوان بخشی از يک مدار الکتريکی واقع شوند ممنوع می باشد.
18- استفاده از شعله يا آب جوش جهت گرم کردن ولوهای يخ زده سيلندرها ممنوع می باشد.
19- شير سيلندر های خالی را نيز بسته نگهداريد. زيرا بدليل نفوذ هوا و رطوبت بدرون سيلندر، خوردگی بدنه داخلی سيلندر و ناخالصی گاز درون سيلندر پيش خواهد آمد.
20- با توجه به اينکه فشار سيلندر های خالی مساوی فشار محيط می باشد، لذا خالی بودن سيلندر به معنای عدم وجود گاز درون آن نمی باشد.
21- قبل از جدا نمودن گيج و رگولاتور از سيلندر، شير سيلندر را بسته و گاز موجود در مسير را تخليه نماييد.
22- سيلندرهای استيلن و گازهای مايع شده را به طور افقی قرار ندهيد. در صورتيکه سيلندر ناخواسته بر روی پهلو قرار گرفت، بايستی آن را به حالت ايستاده درآورده و تا دو ساعت از آن استفاده ننماييد. در حين کار نيز بايستی سيلندر به حالت عمودی نگه داشته شود. سيلندرهای استيلن به منظور پايدار ماندن استيلن درون آنها حاوی ماده متخلخل می باشد که نيمی از فضای متخلخل توسط استن پر شده و استيلن وارد شده به سيلندر در استن حل و پايدار می گردد. در صورتيکه سيلندر در حالت افقی قرار گيرد استن وارد شير سيلندر و رگولاتور شده و به آنها آسيب می رساند. لذا بايستی قبل از استفاده به مدت 2 ساعت به حالت قائم نگهداشته شوند.
23- سيلندرهای محتوی پروپان و اتان را حتی الامکان بايد از شعله رو باز دور نگهداشت و به هيچ وجه نبايدآنها را در مجاورت مواد داغ بکار برد.
24- هرگز سعی نکنيد گازها را داخل يک سيلندر ترکيب نماييد.
25- هر چند که بايستی استانداردهای رنگ سيلندرها را براساس محتويات انها رعايت نمود هرگز جهت شناسايی محتويات سيلندرها به رنگ سيلندر و يا نوشته های موجود بر روی درپوش سيلندر استناد ننماييد.
26- دستکاری و يا تعمير شير و ساير وسايل جانبی استفاده از سيلندرها تحت هر شرايطی ممنوع می باشد.
27- تعمير سيلندر و دستکاری آن مطلقا ممنوع می باشد. در صورتيکه سيلندر نياز به تعمير داشته باشد بايستی جهت تعمير به مراجع ذيصلاح ارسال و سپس سيلندر شارژ گردد.
28- قبل از ارسال سيلندر جهت شارژ بايستی شير و بدنه سيلندر به دقت بررسی و در صورت مشاهده عيب و يا در صورتيکه در زمان استفاده از سيلندر عيبی مشاهده گرديده است بايستی قبل از شارژ اشکالات توسط مرجع ذيصلاح برطرف شود.
29- هرگز سعی نکنيد يک سيلندر را شخصا شارژنماييد.
30- کليه سيلندرهای خالی بايستی توسط مراجع ذيصلاح مجددا شارژ و يا از سرويس خارج شود.
31- در پايان هر بازديد و يا توقف طولانی مدت هر واحد بايستی قبل از راه اندازی واحد تمام سيلندرهای اضافی موجود در محل ) اعم از پر يا خالی( از واحد خارج و به محل نگهداری سيلندرها منتقل شوند.

1- در صورت دريافت هر نوع سيلندر و تجهيزات جانبی (مانند شيلنگ، گيج فشار، رگولاتور، مشعل و …) توسط انبار يا work shop موارد ذيل بايستی کنترل شود:

• تست نشتی
• بازرسی ظاهری برای آسيبهای فيزيکی
• اطمينان از وجود درپوش سيلندردر زمان حمل
• اطمينان از وجود برچسب مناسب بر روی سيلندر

2- سيلندرهای گاز هيدروکربن های مايع شده، آمونياک خشک، ازت، هيدروژن و استيلن مجهز به سوپاپ اطمينان هستند و سيلندرهای گاز انيدريک کربنيک مجهز به Rupture Disc هستند، سيلندرهای کلر مجهز به درپوش ذوب شده) Fusible Plug ( ميباشند. تجهيزات ايمنی نامبرده در سيلندرهای مذکور هيچگاه نبايستی دستکاری شوند و بايستی به صورت دوره ای بازرسی و تست شوند.
3- بر اساس استاندارد ISIRI 1526تمامی سيلندرهای تحت فشار زياد را بايد هر 5 سال يکبار با فشار آبی برابر فشار کار آن آزمون نمود.

1- بر اساس استاندارد BS EN 1089-3 2004،  ISO 32 و ديگر استاندارد های معرفی کدای رنگ سيلندرها موجود در کشورهای اروپايی، استاندارد واحدی توسط انجمن گازهای فشرده انگلستان (British Compressed Gases Association) جهت شناسايی سيلندرها با توجه به محتويات سيلندرها تدوين گرديه است.
2- رنگ بندی مذکور به شرح ذيل است:

• گازهای خنثی : سبزروشن
• گازهای اکسيدکننده : آبی روشن
• گازهای قابل اشتعال : قرمز
• گازهای سمی : زرد

3- نکات مهم اين استاندارد عبارتند از:

• اين کدهای رنگی جهت سيلندرهای صنعتی و پزشکی کاربرد دارد.
• کدهای رنگی فقط به شانه سيلندر اعمال خواهد شد.
• ممکن است رنگ بدنه سيلندر جهت منظورهای ديگر و يا براساس نظر سازنده سيلنر تعيين شود و تضادی با رنگ شنه سيلندر نخواهد داشت.
• در کل کدهای رنگی سيلندرها جزء الزامات استاندرد BS EN 1089-3 نبوده ولی ميتوان جهت شناسايی سيلندرها بدليل ايمنی و بهره برداری از آن استفاده نمود.

1. راهنمای حمل و انبارش سيلندرهای تحت فشار در سيستم مديريت بهداشت، ايمنی، محيط زيست و کيفيت شرکت ملی صنايع پتروشيمی
2.  Technical Information Sheet(TIS NO 6: Rev 1 2005):Cylinder Identification ColorCoding and Labeling Requirements, British Compressed Gases Association.
3. مقالات اينترنتی