تحقیقات مختلف نشان می دهند که عوامل متعدی تهدید کننده سلامت نیروی انسانی می باشند، از جمله یکی از عوامل بسیار مهم تهدید کننده سلامت نیروی انسانی در جوامع پیشرفته امروزه استرس شغلی می باشد. از جمله تعریف علمی که برای استرس می توان بیان کرد عبارت است از: “هرگاه بین نیازمندیهای شغلی و تواناییهای کارگر تعادل وجود نداشته باشد استرس به وجود می آید”.

موسسه‌ی ملی امنیت و سلامت شغلیِ ایالات متحده (NIOSH) در پاسخ به «استرس شغلی چیست» می‌گوید: «استرس شغلی، پاسخ‌های فیزیکی و احساسی مضری هستند که وقتی الزامات کار مطابق توانایی‌ها، منابع یا نیازهای کارگر نیست، به وقوع می‌پیوندند. این امر ممکن است به بیماری و جراحت هم منجر شود.» در سطح اروپا، استرس شغلی دومین مشکل مربوط به سلامت و بعد از اختلالات اسکلتی عضلانی قرار دارد به گونه ای که پیشگیری از استرس، که 22 درصد از کارکنان اتحادیه اروپا را تحت تأثیر قرار می دهد، یکی از اهداف کمیسیون های اروپا در مورد استراتژی ایمنی و سلامت کار است. اکثر افراد استرس را در زندگی خود تجربه ميكند که اغلب این استرس ها مرتبط با محیط كار می باشد.

مفهوم استرس شغلی غالبا با چالش اشتباه گرفته می‌شود، اما این مفاهیم یکسان نیستند. چالش به لحاظ فیزیکی و روانی انرژی‌بخش است و به افراد انگیزه می‌دهد تا مهارت‌های جدیدی را بیاموزند و در شغل‌شان استاد شوند. وقتی افراد بر چالشی غلبه می‌کنند، احساس رضایت دارند و این احساس برای کار سالم و ثمربخش مهم است.

بر طبق پژوهشات انجام شده در چند دهه اخیر، بسیاری از  مشاغل از استرس شغلی برخوردار می باشند در واقع می توان گفت که عوامل روانی محیط کار و استرس شغلی برخلاف سایر عوامل زیان آور محیط کار مختص شغل خاصی نیستند و در همه مشاغل به اشکال گوناگون و با درجات متفاوت وجود دارند، به گونه ای که بر طبق نتایج پژوهش های بدست آمده، حدود 30 درصد نیروی کار کشورهای توسعه یافته دچار استرس شغلی می باشند.

برخی معتقدند که تفاوت‌های فردی، مانند شخصیت و مهارت تحمل، مهم‌ترین عوامل در پیش‌بینی این مسئله هستند که آیا برخی شرایط کاری خاص موجب استرس می‌شود یا خیر. چیزی که برای یک فرد استرس‌زاست، شاید برای فرد دیگری آزاردهنده نباشد. این باور حاکی از آن است که شیوه‌های پیشگیری از ایجاد استرس شغلی، باید روی کارمندان و راه‌های کمک به آنها برای تحمل شرایط کاری دشوار متمرکز باشند.

دیدگاهِ مبتنی بر تجربه و تحقیق NIOSH از این قرار است که در معرض شرایط کاری پراسترس بودن (استرس‌زاهای شغلی)، تأثیر مستقیمی بر امنیت و سلامت کارگر دارد، اما عوامل فردی و دیگر عوامل موقعیتی هم می‌توانند در این میان مداخله کنند تا این تأثیر را قوی‌تر یا ضعیف‌تر سازند.

برخی عوامل فردی و موقعیتی که می‌توانند تأثیرات شرایط کاری پراسترس را کاهش دهند، عبارتند از: تعادل میان کار و زندگی خانوادگی یا فردی، شبکه‌ی حمایتی شامل دوستان و همکاران و داشتن نگرشی آرام و مثبت.

شرایط کاری که ممکن است منجر به استرس شوند عبارتند از:

طراحی وظایف: کار سنگین، زمان استراحت کم، ساعات کاری طولانی و کار شیفتی، وظایف پر جنب‌وجوش همیشگی و کم‌اهمیت، نداشتن مهارت‌های مورد نیاز و نداشتن حس کنترل بر شرایط؛

شیوه‌ی مدیریت: عدم مشارکت کارگران در تصمیم‌گیری، ارتباطات ضعیف در سازمان، عدم وجود سیاست‌های دوستدار خانواده؛

روابط بین افراد: محیط اجتماعی بد و عدم وجود حمایت یا کمک از سوی همکاران و ناظران؛

نقش‌های شغلی: انتظارات شغلی متضاد یا نامطمئن، مسئولیت زیاد، داشتن سِمت‌های مختلف؛

نگرانی‌های شغلی: عدم وجود امنیت شغلی و فرصت رشد، پیشرفت یا ارتقا و تغییرات سریعی که کارگران آمادگی آنها را ندارند؛

نگرانی‌های محیطی: شرایط فیزیکی نامطلوب یا خطرناک مانند شلوغی، سروصدا، آلودگی هوا یا شرایط ارگونومیک؛

برخی از کسالت‌هایی که برای تعیین ارتباط‌شان با استرس شغلی مورد مطالعه قرار گرفتند عبارتند از: آشفتگی‌های خلق‌وخو و خواب، حالت تهوع، سردرد، روابط آشفته، بدخلقی، عدم رضایت شغلی و روحیه‌ی پایین.

شناسایی این علائم اولیه‌ی استرس شغلی آسان است، اما مشاهده‌ی تأثیر بیماری‌های مزمن دشوار است؛ چرا که در طول زمان پیشرفت می‌کنند و علاوه بر استرس، تحت تأثیر عوامل بسیار دیگری هم هستند. مدام شواهد زیادی به دست می‌آیند که نشان می‌دهند استرس نقشی اساسی در مشکلات مزمن سلامتی مانند بیماری‌های قلبی عروقی، اختلالات عضلانی اسکلتی، اختلالات روانی و جراحت‌های محل کار ایفا می‌کند.

استرس شغلی یکی از عوامل موثر و تاثیر گذار بر میزان بهره وری و سلامت شغلی افراد می باشد به گونه ای که در مطالعه انجام شده در این زمینه مشخص شده است که با افزایش سطح سلامت و میزان آموزش کارکنان که ازجمله عوامل تاثیر گذار در کنترل میزان استرس شغلی می باشند، می توان محیط شغلی سالم برای افزایش سطح بهره وری افراد فراهم کند.

تحقیقات نشان می دهند که بین میزان استرس شغلی و بهره وری موثر رابطه معکوس وجود دارد به گونه ای که افزایش استرس شغلی باعث کاهش کارآمدی پرسنل و عدم انگیزه برای انجام وظایف سازمانی در جهت افزایش بهره وری می شود.

استرس شغلی پیامدهای جدی هم برای کارگران و هم برای کارفرمایان دارد. به گونه ای که استرس یک فاکتور موثر در ناکارآمدی سازمانی، جابجایی نیروی انسانی، غیبت های ناشی از کار،کاهش کیفیت، کاهش بهره وری و کاهش رضایت از شغل می باشد.

شناسایی علائم هشداردهنده

وقتی کارگر در کار غرق می‌شود، اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهد و ممکن است کج‌خلق و کناره‌گیر شود. نتیجه‌ی این وضعیت بهره‌وری کمتر است و کار ارزش خود را از دست می‌دهد. نادیده گرفتن علائم هشداردهنده‌ی استرس شغلی منجر به مشکلات سلامتی فیزیکی و احساسی می‌شود. علائم هشداردهنده‌ی اولیه عبارتند از:

نگرانی، کج‌خلقی،احساس افسردگی،کناره‌گیری اجتماعی،خستگی، مشکل خوابفمشکل تمرکز،گرفتگی عضلانی یا سردرد،از دست دادن میل جنسی،استفاده از الکل یا مواد مخدر برای تحمل مشکلات

خود مراقبتی

وقتی استرس کار در عملکرد شغلی و زندگی فردی مداخله می‌کند و تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی می‌گذارد، باید کاری انجام دهید. وقتی نیازها برآورده شوند، قوی‌تر و انعطاف‌پذیرتر خواهید شد. مسائل کوچک می‌تواند خلق و خو را بهبود بخشند، انرژی را افزایش دهند و موجب احساس کنترل شوند. این مسائل عبارتند از:

ورزش منظم حتی اگر به وظیفه‌ای روزمره هم تبدیل بشود، باز هم تسکین‌دهنده‌ی قوی استرس است. تمرینات هوازی موجب افزایش ضریان قلب و تعریق می‌شوند، انرژی را افزایش می‌دهند، تفکر را شفاف می‌سازند و ذهن و بدن را آسوده می‌کنند. ۳۰ دقیقه تمرین هوازی روزانه بسیار خوب است. البته در صورت لزوم می‌توانید آن را به دو یا سه بخش هم تقسیم کنید.

خوردن غذا در وعده‌های کوچک و مکرر به ثابت نگاه داشتن قند خون، انرژی و تمرکز کمک‌تان می‌کند. این کار جلوی تغییرات خلق‌وخو را می‌گیرد.

عدم مصرف الکل موجب کاهش نگرانی‌ها می‌شود. نوشیدن الکل به منظور کاهش استرس شغلی، ممکن است موجب سوء‌استفاده و اعتیاد شود.

عدم سیگار کشیدن ، سیگار کشیدن در هنگام استرس و غرق شدن در کار هم ممکن است به نظر آرامش‌بخش باشد، اما نیکوتین تحریک‌کننده است و موجب نگرانی بیشتر می‌شود.

تنظیم خواب، استرس می‌تواند موجب بی‌خوابی شود. بی‌خوابی هم موجب استرس و عدم تعادل احساسی می‌شود. برای خواب‌تان زمان‌بندی داشته باشید؛ هدف‌تان باید ۸ ساعت خواب در شب باشد.

روابط اجتماعی، روابط نزدیک برای غلبه بر دوره‌های استرس حیاتی هستند. به اشتراک گذاردن احساسات با اعضای خانواده و دوستان، به ویژه به صورت رو در رو، به تسکین استرس کمک می‌کند.

اولویت‌بندی و سازمان‌دهی

وقتی استرس شغلی بسیار سخت و آزاردهنده به نظر می‌رسد، با انجام کارهایی ساده می‌توانید حس کنترل بر خود و کارتان را دوباره به دست آورید. توانایی جدیدتان در حفظ کنترل فردی، غالبا از سوی همکاران به خوبی درک می‌شود و ممکن است موجب ایجاد روابط بهتر در کار هم بشود. این کارها عبارتند از:

زمان خود را با تعادل میان کار، خانواده، فعالیت‌های اجتماعی، مسئولیت‌ها و استراحت تقسیم کنید.

تعهد بیش از حد برای خود ایجاد نکنید. معمولا افراد تمایل دارند که زمان مورد نیاز برای انجام وظایف را دست‌کم بگیرند. میان کارهایی که «باید» انجام شوند و کارهایی که «بهتر است» انجام شوند، تمایز قائل شوید. وظایفی را که اهمیت کمتری دارند، می‌توانید به انتهای فهرست وظایف منتقل کنید یا اصلا حذف‌شان کنید.

سعی کنید منزل را زودتر ترک کنید. رسیدن به محل کار حتی ۱۰ یا ۱۵ دقیقه زودتر هم می‌تواند تفاوت چشمگیری ایجاد کند. دیر رسیدن به محل کار ممکن است استرس را افزایش دهد.

زمان‌های استراحت منظمی را در طول روز برای خود طرح‌ریزی کنید؛ راه بروید یا ذهن خود را خالی کنید. دور شدن از میز کار یا محل کار برای ناهار بهره‌وری را افزایش می‌دهد.

وظایف را به ترتیب اهمیت اولویت‌بندی کنید. اگر کار نامطلوبی را باید به انجام برسانید، آن را سریع‌تر انجام دهید. این کار موجب بهبود کیفیت بقیه‌ی روز کاری می‌شود.

پروژه‌ها را به مراحل کوچک تقسیم کنید و هر بار فقط روی یک مرحله تمرکز کنید.

به افرادی که توانایی انجام این وظیفه را دارند، مسئولیت‌هایی را واگذار کنید. نیاز به کنترل تمام جزئیات را فراموش کنید.

مصالحه می‌تواند به کاهش استرس در همه کمک کند. اگر از سایر کارگران انتظار دارید که تغییر کنند، خودتان هم باید تمایل به تغییر داشته باشید.

هوش هیجانی خود را تقویت کنید

شناسایی و استفاده از احساسات به شیوه‌های مثبت و سازنده، هوش هیجانی نامیده می‌شود. کارگرها حتی در محیط کاری پر استرس هم می‌توانند کنترل بر خود و اعتماد به نفس‌شان را حفظ کنند. این امر به همان اهمیت توانایی فکری و یا حتی از آن هم مهم‌تر است. هوش هیجانی ارتباط مؤثر با دیگران است و موجب تسکین احساسات صدمه‌دیده می‌شود و استرس را از بین می‌برد. مهارت‌های اساسی برای تمرین هوش هیجانی عبارتند از:

آگاهی از عوامل استرس‌زای فردی و پاسخ‌های مناسب برای آنها

آگاهی از محیط احساس داخلی و تأثیرات آن بر ارتباط با سایرین، انگیزه و برآورده کردن نیازهای شخصی

استفاده از نشانه‌های غیرکلامی و زبان بدن غالبا تأثیرگذارتر از کلمات هستند. تماس چشمی، حالات چهره، طرز ایستادن، تماس و سایر نشانه‌ها می‌توانند موجب ایجاد اعتماد، علاقه و ارتباط شوند یا از آنها جلوگیری کنند. ارسال، خواندن و پاسخ به نشانه‌های غیرکلامی اجزای مهمی در ایجاد ویژگی‌های محیط کار هستند.

توانایی استفاده از شوخی را در خود ایجاد کنید تا بتوانید استرس را کاهش دهید و روابط کاری را مستحکم سازید. البته شوخی‌هایتان نباید متوجه فرد خاصی باشد.

درگیری‌ها را به صورت سازنده حل کنید. روی زمان حال تمرکز کنید و رنجش‌ها و عدم توافق‌های گذشته را فراموش کنید. گاهی بهترین راه حل، موافقت با این امر است که عدم موافقت وجود دارد. سعی نکنید مسائل غیرقابل کنترل، به ویژه رفتار دیگران را کنترل کنید. روی مسائلی تمرکز کنید که می‌توانید کنترل کنید، از جمله مدیریت خود.

پرسشنامه ی استاندارد استرس شغلی موسسه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE ) انگلستان

بمنظور تعیین استرس شغلی از پرسشنامه ی استاندارد استرس شغلی موسسه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE ) انگلستان استفاده گردید. این پرسشنامه شامل از  35 سوال که شامل  7 زیر مقیاس تقاضا، تغییرات، کنترل، نقش، حمایت مسئولین و حمایت همکاران  تشکیل شده است. پایایی و روایی  این پرسشنامه توسط آزاد مرزآبادی و همکارانش بررسی شده است و نتایج پژوهش آنها  نشان داد که پرسشنامه ی استرس شغلی HSE، پرسشنامه ای روا و معتبر با آلفای کرنباخ 78/0  برای بررسی استرس شغلی می باشد، که بر اساس مقیاس لیکرت نمره دهی میشوند.

نمرات بالاتر نشان دهنده سلامت و ایمنی بهتر است در حالی که نمرات پایین تر نشان دهنده استرس بیشتر و ایمنی کمتر می باشد. میانگین نمره استرس شغلی  کمتر از 5/1 به عنوان استرس زیاد، 5/1تا 5/2 به عنوان استرس متوسط، 5/2 تا 5/3 به عنوان استرس کم و بالاتر از 5/3 به عنوان بدون استرس طبقه بندی شدند.

پرسشنامه استرس شغلي اوسيپو OSIPOW

پرسشنامه استرس شغلي اوسيپو جهت تعیین  سطح استرس شغلي استفاده میگردد. در این پرسشنامه ریسک فاکتور  استرس زا که شامل: بارکاري نقش، بی کفایتی نقش، دوگانگی نقش، محدودة نقش، مسئولیت و  محیط فیزیکی اندازه گیری میگردد. پرسشنامه استرس شغلي اوسيپو در مطالعات متعددی مورد استفاد قرار گرفته و استاندارد شده است. روایی و پایایی این پرسشنامه در مطالعه شریفیان و همکاران  مورد بررسی قرار گرفت و ضریب آلفای کرونباخ 83/0 محاسبه شد.

نمره گذاری این پرسشنامه بر مبنای طیف 5 درجه ای لیکرت (از هیچگاه برابر 1 امتیاز، گاهی= 2، اغلب= 3، معمولاً = 4 و بیشتر اوقات برابر 5 ) استفاده شده است .دامنه نمرات این پرسشنامه بین 60 تا 300 در نوسان می باشد که نمرات بالاتر آزمودنی در این پرسشنامه نشان دهنده میزان بالاي استرس افراد می باشد. همچنین میزان استرس کلی در چهار طبقه( میزان استرس کم 60 تا 119 امتیاز ، استرس کم تا متوسط 120 تا 179، استرس متوسط تا شدید 180 تا 239و استرس شدید 240 تا 300 ) می شوند.

از مقالات علمی زیر استفاده شده است : 

1. The effect of resilience indicators on the job stress level among nurses: A predictor study
2. Job stress and resilience in Iranian nurses during the COVID-19 pandemic: A case-control study

از مطالب سایت های زیر استفاده گردید:

1. https://www.chetor.com/
2. https://adrenalfatiguesolution.com/stress-in-the-workplace/
3. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/ccupational-health-stress-at-the-workplace
4. https://www.bamboohr.com/resources/hr-glossary/occupational-stress#:~:text=A%20term%20commonly%20used%20in,other%20pressures%20of%20the%20workplace.